Η γνώση μας για το πώς μαθαίνουμε έχει σημαντικά προχωρήσει τις τελευταίες δεκαετίες. Εστιάζοντας ιδιαίτερα στις διδακτικές προσεγγίσεις για περιβάλλοντα e-Learning τρεις είναι οι κύριες ψυχολογικές θεωρίες που υποστηρίζουν θεωρητικά τη διαδικτυακή διδασκαλία: οι Συμπεριφοριστικές, οι Γνωστικές και οι Κοινωνικογνωστικές. Αν και κάθε μια από τις τρεις αυτές Σχολές έχει διατυπώσει τη δική της θεωρία για τη μάθηση και έχει προτείνει τη δική της διδακτική προσέγγιση, φαίνεται ωστόσο πως και οι τρεις συγκλίνουν τελικά σε μια βασική αρχή: όλες μιλούν για την ενεργητική φύση της μάθησης και αναγνωρίζουν ότι η εμπειρία αποτελεί τη βάση κάθε μάθησης. Αυτό σημαίνει ότι μαθαίνουμε πιο αποτελεσματικά καθώς επεξεργαζόμαστε την εμπειρία μας, δημιουργούμε νοήματα, αναστοχαζόμαστε, συνδέουμε τη νέα γνώση με την προϋπάρχουσα, μαθαίνουμε να αξιοποιούμε την αποκτηθείσα γνώση σ’ ένα ευρύ φάσμα καταστάσεων. Όταν δηλαδή έχουμε μελετήσει και φέρουμε εις πέρας κάτι μόνοι μας.
Όλα αυτά προϋποθέτουν ότι ο μαθητής έχει επίγνωση των ισχυρών και αδύνατων σημείων του, μπορεί να εντοπίζει τις προσωπικές του ανάγκες για μάθηση, έχει ασκηθεί στην αναζήτηση μεθόδων για να τις καλύψει, και είναι σε θέση να σχεδιάσει ένα πρόγραμμα με στόχο να πετύχει στις εξετάσεις για τη σχολή που επιλέγει.
Ένα άλλο θέμα που έχει απασχολήσει την Ψυχολογία και σχετίζεται άμεσα με τη μάθηση είναι η Νοημοσύνη. Αν και υπάρχουν κι εδώ αντικρουόμενες απόψεις για το περιεχόμενό της, το σημείο στο οποίο φαίνεται να συγκλίνουν είναι ότι η νοημοσύνη δεν είναι στατική και δεδομένη, αλλά καλλιεργείται μέσα από τις αλληλεπιδράσεις τόσο μεταξύ των ανθρώπων όσο και ανάμεσα στους ανθρώπους και τα πράγματα. Όλο και περισσότεροι θεωρητικοί, εξάλλου, υποστηρίζουν ότι ο νους και το συναίσθημα συνεργάζονται αρμονικά όταν μαθαίνουμε ή ότι κάθε άνθρωπος διαθέτει ένα μοναδικό συνδυασμό ευφυϊών. Ανάμεσά τους, η επικρατέστερη αυτή τη στιγμή είναι η θεωρία της πολλαπλής νοημοσύνης του Howard Gardner, η οποία έχει αξιοποιηθεί τα τελευταία χρόνια για τον σχεδιασμό των αναλυτικών προγραμμάτων σε πολλές χώρες.
ΣΥΜΒΟΛΗ ΤΩΝ ΘΕΩΡΙΩΝ ΜΑΘΗΣΗΣ ΣΕ e–LEARNING ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΑ
Οι διάφορες Ψυχολογικές Σχολές έχουν διατυπώσει διαφορετικές θεωρίες για τη Μάθηση, προτείνοντας και διαφορετικές προσεγγίσεις στη μεθοδολογία της διδασκαλίας. Αν και καμιά δεν θεωρείται ότι καλύπτει απόλυτα το θέμα, όλες προσθέτουν στην καλύτερη κατανόηση και αντιμετώπισή του.
Στη συνέχεια, παρουσιάζονται επιγραμματικά οι σημαντικότερες θεωρίες, υπό το πρίσμα της συμβολής τους στη διαδικτυακή διδασκαλία
Συμπεριφοριστικές προσεγγίσεις
Έμφαση στην τροποποίηση της συμπεριφοράς ως αποτέλεσμα της ανταπόκρισης του ατόμου σ’ ένα ερέθισμα
- Pavlov, J.B. Watson, E.L. Thorndike, B.F. Skinner
B.F.Skinner: Συντελεστική εξαρτημένη μάθηση
Η μάθηση επιτυγχάνεται με τη συνάφεια της συμπεριφοράς με τις συνέπειές της. Μια συμπεριφορά που ακολουθείται από ένα ενισχυτικό ερέθισμα έχει αυξημένες πιθανότητες να επανεκδηλωθεί. Ο Skinner απέδωσε την αναποτελεσματικότητα μιας διδασκαλίας στην ακατάλληλη ενίσχυση των μαθητών. Γι’ αυτό πρότεινε τη μέθοδο της προγραμματισμένης διδασκαλίας, που στηρίζεται στη θετική και την αρνητική ενίσχυση.
Αξιοποίηση στη διδασκαλία:
- Δόμηση της διδακτέας ύλης σε σύντομες διδακτικές ενότητες
- Σταδιακή πρόοδος της διδασκόμενης ύλης σύμφωνα με τους ρυθμούς του μαθητή, με τη μορφή ερώτησης (ερέθισμα) – απάντησης (απόκριση)
- Άμεση επαλήθευση της απάντησης
- Ενίσχυση της σωστής απάντησης στην τιθέμενη ερώτηση
- Διαβάθμιση των ερωτήσεων έτσι ώστε ο μαθητής να λαμβάνει πάντα θετική ενίσχυση
Γνωστικές προσεγγίσεις
Έμφαση στον τρόπο με τον οποία γίνεται η επεξεργασία της πληροφορίας στο εσωτερικό του εγκεφάλου και του νευρικού συστήματος κατά τη διάρκεια της μάθησης. Τα παιδιά, κάτω από αυτό το πρίσμα, συμμετέχουν ενεργά στην οικοδόμηση των γνώσεών τους.
Ψυχολόγοι Gestalt, J. Piaget, Ausubel, Bruner, Gagne, Θεωρητικοί του Μοντέλου της Επεξεργασίας Πληροφοριών
Jean Piaget: Εποικοδομισμός (constructivism) – Λογικομαθηματική μάθηση
Η μάθηση δεν είναι μια απλή καταγραφή της πραγματικότητας αλλά μια ενεργός, εποικοδομητική διαδικασία. Η γνώση πηγάζει μέσα από τις ενέργειες του ατόμου, καθώς επεξεργάζεται τις πληροφορίες και κατασκευάζει τις δικές του αναπαραστάσεις γνώσης. Κατά τον Piaget η μάθηση διαμεσολαβείται από τα γνωστικά σχήματα ή μοντέλα που χρησιμοποιούνται για την κατανόηση των νέων πληροφοριών. Η διαρκής μεταβολή των σχημάτων συνιστά την πνευματική ανάπτυξη του ατόμου. Αυτό επιτυγχάνεται με δύο λειτουργίες: τη λειτουργία της αφομοίωσης (ενσωμάτωση στοιχείων του περιβάλλοντος στις υπάρχουσες νοητικές δομές) και τη λειτουργία της προσαρμογής (τροποποίηση των νοητικών δομών στα νέα εμπειρικά δεδομένα). Η συμπληρωματικότητα των δύο αυτών λειτουργιών δίνει στη νόηση τη δυνατότητα να αντιλαμβάνεται τον κόσμο.
Αξιοποίηση στη διδασκαλία:
- Ενίσχυση της αυτενέργειας του μαθητή (νοητική ανάπτυξη συντελείται με τη δράση)
- Ενθάρρυνση του μαθητή για προβλέψεις
- Διδασκαλία μέσω πρακτικών προβλημάτων χώρου, χρόνου, αιτιότητας και ποσότητας, που έχουν σχέση με τις εμπειρίες τους
Jerome Bruner: Ανακαλυπτική Μάθηση (discovery learning)
Ανακάλυψη της γνώσης με τη διαδικασία επεξεργασίας πληροφοριών. Ο μαθητής παράγει μάθηση, δεν είναι απλός δέκτης. Στην πράξη της μάθησης λειτουργούν ταυτόχρονα 3 διαδικασίες: ανακάλυψη γνώσεων – εννοιών, μετασχηματισμός και εφαρμογή τους σε νέες καταστάσεις – αξιολόγηση της ορθότητας, της επάρκειας και της χρησιμότητας των γνώσεων.
Αξιοποίηση στη διδασκαλία:
- Δομή δραστηριοτήτων: η μία μάθηση προετοιμάζει την άλλη
- Πρόβλεψη και επαλήθευση
- Ανακάλυψη μέσω της επαγωγικής μεθόδου (από το παράδειγμα στη διατύπωση γενικών εννοιών, κανόνων και αρχών)
- Στρατηγικές: προσομοιώσεις – παιχνίδια ρόλων
- Στόχος: να μάθει το παιδί πώς να μαθαίνει
David Assubel: Νοηματική – Προσληπτική Μάθηση
Οι νέες γνώσεις συνδέονται, συσχετίζονται και κατατάσσονται σε μια ιεραρχική διάταξη με τις ήδη υπάρχουσες οργανωμένες γνώσεις. Όταν αυτό δεν επιτευχθεί, η μάθηση δεν είναι νοηματική, αλλά μηχανιστική
Αξιοποίηση στη διδασκαλία:
- Προοδευτική διαφοροποίηση της γνώσης: πρώτα προσφέρονται γενικές, καθολικές έννοιες και στη συνέχεια οι λεπτομερείς και συγκεκριμένες πληροφορίες.
- Ενσωματωμένη συσχέτιση: ο μαθητής πρέπει να μάθει να βρίσκει σχέσεις και διασυνδέσεις ανάμεσα στα μαθήματα
- Προοργανωτές: είναι διδακτικές βοήθειες, στηρίγματα, και στοχεύουν να εξηγήσουν και να συσχετίσουν τη νέα μαθησιακή ύλη με την προηγούμενη
- Σταθεροποίηση: η διαδικασία θεωρείται ότι έχει αποπερατωθεί όταν οι νέες πληροφορίες αποκτήσουν καθαρότητα, σταθερότητα και οργάνωση. Αυτό επιτυγχάνεται με ανακεφαλαιώσεις, ερωτήσεις, τακτική επανάληψη και εφαρμογή της μαθημένης ύλης
H Θεωρία Επεξεργασίας των Πληροφοριών (Information Processing Learning)
Η εξέχουσα θεωρία μάθησης του 20ου αιώνα. Έχει τη βάση στο αναλογικό παράδειγμα ότι ο εγκέφαλος του ανθρώπου λειτουργεί όπως ένας Η/Υ, που προσλαμβάνει πληροφορίες από το περιβάλλον, τις επεξεργάζεται, τις αποθηκεύει σε μνήμες διαφορετικής χωρητικότητας και παράγει την κατάλληλη απόκριση.
Μάθηση επομένως είναι η συσσώρευση, η οργάνωση και η χρησιμοποίηση της γνώσης [χωρίς να ξεχνάμε τον κίνδυνο της καθαρά μηχανικής μάθησης].
Αξιοποίηση στη διδασκαλία:
Παράγοντες που διευκολύνουν τη μάθηση είναι:
- Η άσκηση (βελτιώνει την απομνημόνευση) και η επανάληψη
- Η κατάλληλη κατανομή των διαλειμμάτων ώστε να αποτρέπεται η κόπωση
- Η κατανομή της άσκησης σε επιμέρους ενότητες
- Η οργάνωση του υλικού
- Η υποστήριξη με εποπτικό υλικό
Κοινωνικογνωστικές Προσεγγίσεις
Έμφαση στη διάδραση μεταξύ των ανθρώπων. Η μάθηση βασίζεται στην παρατήρηση των άλλων ανθρώπων σ’ ένα κοινωνικό περιβάλλον
- Vigotsky, Al. Bandura, J.S. Brown
- L. Vigotsky: Κοινωνικο-πολιτισμική προσέγγιση – κοινωνικός εποικοδομισμός
Βασικές θέσεις της θεωρίας του είναι ότι τα παιδιά οικοδομούν τη γνώση. Η μάθηση προωθεί την ανάπτυξη, η οποία όμως δεν μπορεί να διαχωριστεί από το κοινωνικό της πλαίσιο. Καθοριστικό ρόλο εξάλλου της πνευματικής ανάπτυξης παίζει η γλώσσα.
Αρχή της θεωρίας του Vigotsky είναι η «ζώνη της επικείμενης ανάπτυξης» (zone of proximal development), με την οποία περιγράφει το επίπεδο ανάπτυξης στο οποίο μπορούν τα παιδιά να φτάσουν κάτω από την καθοδήγηση των ενηλίκων ή σε συνεργασία με πιο ικανούς συνομηλίκους. Εδώ φαίνεται η σημασία της διαμεσολάβησης του εκπαιδευτικού.
Αξιοποίηση στη διδασκαλία
- Εφαρμογή της αρχής της σταδιακής μείωσης της βοήθειας (fading scaffolding): υποβοηθούμενη ανακάλυψη και σταδιακή ανάληψη όλο και μεγαλύτερης υπευθυνότητας από τα παιδιά.
- Διαφοροποίηση και εξατομίκευση της διδασκαλίας